تعویض مفصل زانو

تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی چیست؟

تعویض مفصل زانو که به آن آرتروپلاستی زانو Knee arthroplasty هم میگویند نوعی جراحی است که با استفاده از آن سطح مفصلی استخوان های ران و ساق در مفصل زانو را با یک سطح مصنوعی جایگزین میکنند.
آرتروپلاستی مفصل زانو در مواردی که سطوح مفصلی بیمار به دلایلی مانند استئوآرتریت، روماتیسم مفصلی،دفورمیتی واروس یا والگوس شدید، شکستگی های قدیمی داخل مفصلی یا خونریزی داخل مفصلی مزمن از بین رفته باشد توسط جایگزینی دقیق پروتزهای آماده انجام می‌گیرد.

هدف از جراحی تعویض مفصل زانو چیست؟

در مواقعی که به علت آسیب های زانو این مفصل تخریب شده است، دردهای شدیدی در آن ایجاد میشود که ممکن است فرد را حتی از فعالیت های ساده ای نظیر بالا رفتن از پله و یا راه رفتن دور کند. درد حتی ممکن است در هنگام نشستن و خوابیدن هم وجود داشته باشد.
اگر استفاده از دارو، تغییر سطح فعالیت های روزمره زندگی و استفاده از عصا هم نتواند کمکی به کاهش مشکلات بیمار بکند معمولاً آخرین اقدام تعویض مفصل زانو است. تعویض سطوح مفصلی میتواند مشکل درد زانو و تغییر شکل آنرا حل کند و بیمار را به فعالیت های روزمره برگرداند.اولین تعویض مفصل زانو در سال ۱۹۶۸ انجام شد. بعد از آن بتدریج تکنیک های عمل جراحی بهتر شده و مفاصل مصنوعی بهتری هم ساخته شد. امروزه هر سال بیش از یک میلیون تعویض مفصل زانو در دنیا انجام میشود.
مهمترین هدف تعویض مفصل زانو از بین بردن دردی است که در زانو براثر ساییدگی و آرتروز، روماتیسم و یا تخریب سطح مفصلی ایجاد شده است.بدست آوردن دامنه حرکتی مطلوب در مفصل زانو و اصلاح تغییر شکل های ایجاد شده در زانو از دیگر علل بکار گیری مفصل مصنوعی زانو است.وقتی غضروف مفصلی زانو به هر علتی تخریب میشود حرکت مفصل دردناک شده و مفصل دچار خشکی و محدودیت حرکتی میشود.
در این وضعیت میتوان با تعویض سطوح مفصلی حرکات مفصل را بهتر کرده و درد را از بین برد. عمل جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق ترین اعمال جراحی است. در غالب اوقات مفصل مصنوعی زانو بیش از ۲۰ سال عمر میکند.

ارتباط تعویض مفصل زانو و سن

عمل جراحی تعویض مفصل زانو بیشتر در افراد مسن و میانسال انجام میشود ولی امروزه با بکارگیری مفاصل مصنوعی بهتر و تکنیک های جراحی جدیدتر میتوان در سنین جوانی و حتی نوجوانی هم این عمل را انجام داد.
سن بیمار، وزن وی و یا جنسیت او عامل تعیین کننده در تصمیم گیری برای انجام جراحی نیست و مهمترین عامل در تصمیم گیری شدت درد بیمار و ناتوانی است که این درد برای زندگی بیمار ایجاد کرده است.
البنه باید این نکته را در نظر داشت که در افراد چاق احتمال عفونت بعد از جراحی ۳ برابر و احتمال لق شدن مفصل ۱.۵ برابر افراد معمولی است.
گرچه ممکن است اینطور به نظر برسد که انجام جراحی تعویض مفصل زانو در سنین پایین فرد را مجبور میکند تا در سنین بالاتر یک بار دیگر مفصل را جایگرین کند ولی مطالعات نشان داده است که هرچه این عمل جراحی زودتر انجام شود نتیجه آن در از بین بردن درد و خشکی مفصل بهتر خواهد بود.

چه بیماری هایی منجر به تعویض مفصل زانو میشوند

علت اصلی انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو درد و خشکی این مفصل است. شایعترین بیماری هایی که موجب درد و خشکی مفصل زانو شده و بدنبال ابتلا به آنها بیمار نیاز به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پیدا میکند عبارتند از:

• آرتروز یا استئوآرتریت : آرتروز معمولاً در سنین بالاتر از ۵۰ سالگی بروز میکند. در این بیماری غضروف مفصل کم کم از بین میرود. در نتیجه استخوان های بدون غضروف روی یکدیگر سائیده میشوند که نتیجه آن درد و محدودیت حرکت است.
• آرتریت روماتوئید : در آرتریت روماتویید لایه سینوویال ( که سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده و مسئول ترش مایع سینوویال است) رشد کرده و ملتهب میشود و مایع زیادی ترشح میکند. این التهاب بتدریج موجب آسیب و صدمه به غضروف مفصلی شده که نتیجه آن درد و محدودیت حرکتی است.
• ضربات زانو : گاهی اوقات ضربات شدید به زانو میتوانند به علت بد جوش خوردن محل شکستگی یا آسیب شدید به لیگامان های زانو موجب خراب شدن آن شوند. این ضایعات میتوانند بتدریج به غضروف مفصل صدمه زده و موجب درد و محدودیت حرکت گردند.

برای انجام جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح با برش هایی که در سطح پایینی استخوان ران و سطح بالایی استخوان تیبیا (درشت نی) میدهد باقیمانده غضروف مفصلی و مقدار کمی از استخوان را از این نواحی برمیدارد سپس قطعات فلزی را بجای آنها قرار داده و آنها را با ماده خاصی به نام سیمان استخوانی به بستر استخوان محکم میکند. سپس یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن محکم را در بین این دو قطعه فلزی قرار میدهد.
بدین ترتیب استخوان های ران و درشت نی میتوانند به راحتی و بدون درد بر روی هم حرکت کنند. جراح در حین تعویض مفصل زانو برش های استخوانی را به نحوی انجام میدهد که تغییر شکل و انحراف زانو هم تصحیح شود.

چه موقع باید تصمیم به انجام جراحی تعویض مفصل زانو گرفت

در مواردی كه مفصل زانو دچار تخریب زیادی شده باشد معمولا آخرین راه رهایی از درد ناشی از آن انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو است. تصمیم گیری برای جراحی تعویض مفصل فقط به عهده پزشك ارتوپد نیست. این یك تصمیم جمعی است كه در آن خود بیمار و خانواده وی نیز باید دخالت كنند.

چه موقع باید تصمیم به انجام جراحی تعویض مفصل زانو گرفت

• درد شدید مفصل زانو بطوریكه فعالیت های روزمره مثل راه رفتن، بالا رفتن از پله و نشستن و بلند شدن از روی صندلی را هم محدود میكند.
• درد متوسط یا شدید زانو حتی در موقع استراحت
• درد زانو همراه با تغییر شكل و انحراف زانو
• درد زانو همراه با خشكی در حركت مفصل
• درد با استفاده از داروهای ضد التهابی كاهش نمیابد
• تحمل نكردن داروی مسكن و یا ایجاد عوارض با مصرف آنها
• عدم بهبودی زانو با جراحی های دیگر

انتظاراتی كه میتوان از عمل جراحی تعویض مفصل زانو داشت چیست؟

نكته بسیار مهم اینست كه قبل از عمل جراحی بیمار باید بداند كه این عمل چه فوایدی برای او دارد و چه مشكلاتی را نمیتواند حل كند و چه مشكلاتی را میتواند برای وی بوجود آورد.
بیش از 90 درصد افراد بعد از تعویض مفصل زانو دردشان بطور محسوسی كاهش پیدا كرده و بهتر میتوانند فعالیت های روزمره را انجام دهند. البته این عمل جراحی هیچوقت نمیتواند زانوی شما را كاملاً مثل یك زانوی سالم كند. بعد از جراحی میتوانید فعالیت هایی هایی مثل راه رفتن، شنا، دوچرخه سواری، رانندگی، بالا رفتن از پله یا سربالایی را انجام دهید.
فعالیت هایی مثل راه رفتن تند، بالا رفتن از تپه و كوه، اسكی، تنیس، بلند كردن اشیاء با وزن بیش از 25 كیلوگرم برای مفصل مصنوعی زیاد مناسب نیستند و فعالیت هایی مانند دویدن، جهیدن و ورزش های ضربه ای برای مفصل مصنوعی بسیار خطرناك هستند.
حتی اگر تمام نكات را برای یك مرقبت خوب از مفصل مصنوعی رعایت كنیم بعد از مدتی قسمت پلاستیكی مفصل كم كم سائیده میشود. مسلماً فعالیت های بدنی زیاد و یا وزن زیاد این روند را سرعت میدهد.

عمل جراحی تعویض مفصل زانو چگونه انجام میشود؟

در عمل تعویض مفصل زانو قسمتی از استخوان و غضروف پایین ترین بخش استخوان ران و بالاترین بخش استخوان ساق و قسمت پشتی استخوان کشکک خارج شده و به جای آنها مفصل مصنوعی که قسمت هایی از آن فلز و قسمتی دیگر نوعی پلاستیک بسیار مقاوم است.
منیسک و بعضی لیگامان های زانو نیز خارج میشوند. اتصال بخش های فلزی مفصل مصنوعی به استخوان های باقیمانده ران و ساق و کشکک معمولا با استفاده از ماده ای به نام سیمان استخوانی انجام میشود. البته مفاصل مصنوعی زانو از نوع بدون سیمان هم وجود دارند.
برای انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح ابتدا یک شکاف پوستی در جلو مفصل زانو ایجاد کرده و پس از کنار زدن پوست و بافت های زیر پوستی استخوان کشکک را به کنار میزند تا استخوان های ران و درشت نی مشخص شوند.
وی ابتدا با استفاده از اره های برقی مخصوص برش هایی را در انتهای پایینی استخوان ران ایجاد میکند. با این برش ها غضروف مفصلی در این ناحیه کاملا برداشته شده و انتهای پایینی استخوان ران آماده پذیرش مفصل مصنوعی میشود.
جراح سپس یک قطعه فلزی را با استفاده از سیمان استخوانی به این ناحیه برش داده شده میچسباند.
در قسمت بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی هم همین مراحل تکرار میشود. یعنی برشی در بالای این استخوان داده شده و سپس یک قطعه فلزی با استفاده از سیمان استخوانی در بالای استخوان درشت نی چسبانده میشود.

در مرحله آخر یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن مقاوم در بین این دو قطعه فلزی قرار میگیرد.
در بعضی موارد سطح پشتی استخوان کشکک هم برش داده شده و یک قطعه پلاستیکی به آن ناحیه چسبانده میشود.
مشاهده میشود که با استفاده از عمل جراحی تعویض مفصل زانو سعی میشود تا سطوحی که بر روی هم حرکت میکنند تعویض شده و با قسمت های مصنوعی و مقاوم تعویض گردند.
بر خلاف مفاصل مصنوعی ران که امروزه اکثرا از نوع بدون سیمان آنها استفاده میشود اکثر مفاصل مصنوعی زانو را امروزه با سیمان به استخوان میچسبانند.

آیا یک مفصل مصنوعی زانو برای همیشه درست کار خواهد کرد؟

مفاصل مصنوعی زانو معمولا سال های زیادی برای بیمار کار کرده و موجب میشوند تا بیمار بتواند از یک زندگی فعال و پرتحرک لذت ببرد. با این حال مفاصل مصنوعی هم مانند هر ساختار دیگری میتواند بتدریج فرسوده شود. مهمترین مکانیسم فرسودگی این مفاصل مصنوعی لق شدن آنها در استخوان است.
در حین راه رفتن با هر باری که پا به زمین میرسد نیرویی به استخوان های زانو وارد میشود. این نیرو به محل اتصال مفصل مصنوعی و استخوان های اطرافش هم وارد میشود.
اگر مقدار این نیرو زیاد باشد به مرور زمان موجب میشود اتصال بین استخوان و سیمان و در نتیجه اتصال استخوان و مفصل مصنوعی سست شود. در این صورت مفصل مصنوعی لق شده و این لقی موجب درد و ناپایداری و مشکلات دیگر در مفصل میشود.
همچنین به مرور زمان بر اثر فشارهایی که به پلاستیک کارگذاشته شده در مفصل مصنوعی وارد میشود ذرات میکروسکوپی ریزی از آن کنده میشود.
این ذرات توسط گلبول های سفید بدن خورده میشوند تا از بدن خارج شوند ولی متاسفانه در این روند، گلبول های سفید برای مبارزه بیشتر با این ذرات از خود مواد سمی ترشح میکنند که همین مواد به مرور زمان موجب خورده شدن و جذب استخوان اطراف مفصل مصنوعی توسط بدن میشوند. جذب استخوان موجب میشود تا اتصال آن به مفصل مصنوعی هم سست شود.

اقدامات بعد از جراحی تعویض مفصل زانو

بعد از عمل جراحی تعویض مفصل زانو، شما باید حدود 3-4 روز در بیمارستان بمانید. و از همان روز اول حرکاتی آهسته و نرم مانندراه رفتن و نشستن با کمک فیزیوتراپی را شروع خواهید کرد.
در طول دوره نقاهت که بیمار در بیمارستان بستری است، پرستاران به طور کامل او را تحت‌نظر قرار خواهند گرفت تا اطمینان حاصل شود که بیمار می‌تواند کارهای شخصی و اولیه از قبیل: حرکت کردن با واکر ، ایستادن برای زمانی کوتاه در صورت لزوم، بالا یا پایین رفتن از تعداد کمی پله را انجام دهد.
به بیمار زمانی اجازه مرخصی از بیمارستان داده می‌شود که بتواند به شرایط زیر دستیابی پیدا کند:

• • بتواند زانوی خود را به آهستگی خم و راست نماید و دامنه حرکتی متوسطی در ناحیه زانوها مشاهده شود.
  • توان بالا رفتن و پایین آمدن از روی تخت را داشته باشد.بدون کمک گرفتن از دیگران قادر به راه رفتن به وسیله واکر یا عصا باشد.
  • بتواند از پله‌های کم بالا و پایین برود.
  • توان انجام ورزش و فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو را در منزل داشته باشد.

شروع ریکاوری بعد از جراحی تعویض مفصل زانو

پس از مرخص شدن از بیمارستان ، دوره بهبودی شما در خانه شروع می شود. بعد از 2 تا 4 هفته ، بیمار می تواند کار های خود را شروع کنید و زندگی عادی خود را از سر بگیرید.
اصولا پس از انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو نیاز به انجام فیزیوتراپی جهت بازگشت کامل قدرت به زانو وجود دارد. چراکه عضلات پا بر اثر عدم استفاده احساس ضعف خواهد داشت. پس از انجام عمل جراحی و برطرف شدن مشکلات عمدۀ زانو، فیزیوتراپی موجب قوی‌تر شدن زانو می‌شود.
در این دوره با صلاح‌دید پزشک معالج خود می‌توانید، روزانه 20 تا 30 دقیقه فیزیوتراپی داشته باشید. در این جلسات صاف و خم کردن زانوها به‌آرامی انجام می‌گیرد و عضلات ران‌ها به‌تدریج تقویت خواهند شد.

در واقع فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند تا دامنۀ حرکتی زانو بهبود یابد و قدرت دوبارۀ حرکت به زانو بازگردانده شود. همچنین روزانه به‌مدت 20 دقیقه پیاده‌روی نیز می‌تواند فرایند بهبود زانو را تسریع بخشد و استفاده از عصا و واکر نیز برای پشتیبانی بیشتر حین راه ‌رفتن توصیه می‌شود.